माझ्या आयुष्यातील स्त्रियांनी नेहमीच त्यांच्यावर लिहिलेल्या कविता प्रकाशित करण्यासंदर्भात माझ्याकडून वचने मागितली आणि मी ती दिली आणि पाळलीही . उज्वला उर्फ उजू ह्याला अपवाद नाही . तिच्यावर थेटपणे लिहिलेल्या कविता तिच्या हयातीत मी प्रकाशित करणार नाही हे माझे वचन होते आणि ते मी पाळले ज्या कविता थेट तिच्यावर न्हवत्या त्या मात्र मी छापल्या ज्ञ बाबतही तिची चाळिशी होत नाही तोवर मी थेट कविता प्रकाशित करणार नाही असे वचन दिले होते ते मी पाळले . तिनेही हयातभर असेच वचन मागितले होते पण ते पाळायला मी ठाम नकार दिला होता आणि तडजोड चाळीशीवर झाली होती . भारतीय समाजाचा स्त्रियांबाबतचा दृष्टिकोन बघता ही वचने  सहज आणि स्वाभाविक होती . मी इथे उजूवरच्या कविता क्रोनोलॉजिकली देतोय कारण बहीण भावाची रिलेशनशिप कशी सुरु होत कुठवर कशी पोहचली  हे स्पष्ट कळावे . हा नात्याचा उपसा गुंतागुंतीचा आहे आणि त्याकडे कसे पाहायचे हा ज्याचा त्याचा प्रश्न आहे . ह्या प्रश्नात डोकावण्याची माझी इच्छा नाही .
श्रीधर तिळवे नाईक

उजूवरच्या किंवा उजूमुळे आलेल्या कविता - श्रीधर तिळवे नाईक

एका आनंदी मुलीची कविता श्रीधर तिळवे नाईक 

तिच्या आसपास आनंद आहे

घर आनंद दुकान आनंद
भाऊ आनंद आई आनंद
बंधू आनंद भगिनी आनंद
मांजर आनंद कुत्रा आनंद
जैन गल्ली आनंद आझाद चौक आनंद
कॉमर्स कॉलेज आनंद मैत्रिणी आनंद

आणि ती ह्या आनंदात
गाणी गुणगुणत आनंदात चाललीये

तिने कांदा कापताच
त्यातून आनंदाच्या  चकत्या बाहेर येतायत

तिने बटाटा उकडताच
त्यातून गलेलठ चेहऱ्याचा आनंद उगवतोय

तिने नळ चालू करताच
त्यातून आनंदाचे पाणी खि खि करत बादलीत कोसळतय

तिने पंजाबी घालताच
आनंद तिच्या ओढणीत आनंदाची ओढ फड्फडवतोय

ती मुळापासून फळापर्यंत
आनंदाने कच्च भरलेली आहे
आणि आनंद तिचा बॉयफ्रेंड असल्यासारखा
सर्वत्र तिच्या सोबत आहे

दिशा तिच्या आनंदाने आनंदीत होतायत
माती तिच्या आनंदाने हिरवीगार होतीये

तिची ही आनंदमूर्ती सगळ्यांच्या  कौतूकाचा विषय आहे

''उजू ना चालता बोलता आनंद आहे
कायम हसरी ''

जो तो तिच्या आनंदांना
आनंदाने टाळी देतोय
आणि टाळीतूनही आनंदाचा आवाज येतोय

मुलगी आनंदाने चाललीये
आणि झाडे रोज तिच्या आनंदात वाकून
तिला आनंदीत करणारी
नवी नवी फुले देतायत

ती सुगंधामुळे आनंदी आहे
कि आनंदामुळे सुगंधित आहे
हे मात्र
तिच्या आनंदाने तयार झालेला अत्तरात
इतकी वर्षे बसूनही
मला कळत नाहीये
***


उंचीचा कॉम्प्लेक्स आलेल्या मुलीची कविता 
कायम आनंदी असणाऱ्या मुलीला
अचानक कुणीतरी तिच्या बुटक्या उंचीचा
कॉम्प्लेक्स दिलाय
आणि तिचा  आनंदी असलेला चेहरा
झऱ्यासारखा आटत चाललाय

तिच्या देहातील आनंदाने पाणी
जे जाईल तिथ कारंजा निर्माण करायचं
आणि नद्या ऍडजस्ट करून घायचं
अचानक धरण बांधल्यासारख स्तब्ध झालय

हातावरील नशीब प्रथमच बुटकं झालंय
आणि फुटपट्ट्यांनी प्रथमच तिच्या आयुष्यात
एन्ट्री घेतलीये

फूटपट्ट्यांची जाणीवही नसणारे तिचे आभाळ
अचानक खाली आलंय तारकासकट
आणि त्यातील ढग
कोरडे आहेत कि भरलेले
हे तिच्या कोवळ्या पावसाळ्यांना कळत नाहीये

कायम आनंदी असणाऱ्या मुलीच्या श्वासातील वारा
कुणीतरी काढून घेतलाय उंचीच्या नावाने
आणि ती नवे नवे फॅन लावत
आपला सहन न होणाऱ्या बुटकेपणाला
गारवा पोहचवतीये

तिला अचानक अशी बुटकी कुणी केली ?

समाजाने ?
नशिबाने ?
कि तुलना करणाऱ्या मानसिकतेने ?

तिच्या गालातले गुलाब
आता नेहरूंचे राहिलेले नाहीत
ते काँग्रेस पार्टीच्या कार्यकर्त्याच्या
पायाखालचे पाचोळा बनतायत

ती इतरांच्या उंचीशी तुलना करत
स्वतःला अधिकाधिक बुटकी करत चाललीये
आणि हसत हसत तिच्या नजरेला नजर भिडवणारी झाडं
अचानक उंच होऊन
तिला कायमची दिसेनाशी होतायत
***
नाक अपरं असल्याचा कॉम्प्लेक्स आलेल्या मुलीस श्रीधर तिळवे नाईक 
१

बर्फाळ प्रदेशात कोंडून ठेवल्यासारखा
तुझा चेहरा का ?
का सारखी सारखी आज आरश्यात चेहरा पाहतियेस
आणि नाकाचे शेवट ओढतीयेस ?

''मी नकटी आहे का राजू ?''
''कोण म्हणालं ''
तू ओल्या आवाजात कोरडेपणा ओढत नाव सांगतियेस
आणि मी बायकांच्या सौन्दर्यस्पर्धेचा चाकू
तुझ्या नाकात घुसलेला स्पष्ट पाहतोय
२
नाक सरळ असल्याने स्वभाव सरळ होतो का

श्वास तर सर्वच नाकात फिल्टर होतात

मग सरळ नाकाचे लोक सुंदर
हे कोण ठरवतं ?


३

तुझं नाक नकटं नाही अपरं आहे
आणि जगातलं प्रत्येक फूल अपऱ्या नाकाचं असतं

सरळ नाकाची फुले कधी पाहिली आहेस का ?

४

अपरं नाक पुन्हा पुन्हा आरश्यात पाहतंय
जणू सरळ नाकांच्या प्रदेशात ते उपरं आहे

५

मला कळत नाहीये
तुला कसं समजवावं ?

तुझ्या नाकातले केस अकाली पांढरे झाल्यासारखे
आणि तुझे श्वास अकारण
नाकात खुरटंत खुरटत

डोळ्यात खिन्नता  सुकलेल्या फुलासारखी

तुझे आयुष्याचे झाड वाढ चुकवत चाल्लंय
आणि मी तुझा भाऊ
त्या झाडाच्या आटत चाललेल्या सावलीत
काळवंडतोय


६

नाकात अनेक विदेशी शरीरं अडकतात
आणि मेकुड बनतात

तुला दिले गेलेले टॉन्ट
मेकुड वा मळ का बनत नाहीत

त्या त्या इंद्रियाला  मिळालेले टॉन्ट्स
त्या त्या इंद्रियाला थांबवता आले असते
तर हा मेंदू किती सुखी झाला असता

७

उपाय उपाय उपाय

८

मी फोटोवाल्याला विचारतोय
''मुमताजचे फोटो आहेत का ?'

मी खाटेवर खिडकीत न्हाणीत मुमताज ठेवतोय

तू मुमताज पाहात हुरळतीयेस
आणि तुझे डोळे टॉन्टमधून निखळत
सुंदर बनतायत

९

काळ्या रंगाचा कॉम्प्लेक्स असलेली तुझी मैत्रीण अलका
तुला विचारतीये
'' माझी आवडती हिरॉईन रेखा तुझी कोण ''
तू नाकावर हात ठेवून म्हणतीयेस ,'' मुमताज ''


तुझ्या आयुष्याचे झाड अचानक अपऱ्या फांद्यांनी 'डोलतंय
आणि आख्या जैन गल्लीचा सरळ रस्ता स्वतःचा शेंडा कापून
अपऱ्या नाकाने
मुमताजमय झालाय

***

परिवर्तन श्रीधर तिळवे नाईक 
केवड्याला गंध सुटलाय
आणि केवडा दुःखी कि
त्याला फळं येत नाहीत

फणस आतून रसाळतोय
आणि दुःखी कि त्याला फुलं येत नाहीत

विडा तोंड रंगवतोय
तरीही दुःख कि विडाच्या वेलाला
 ना फुले ना फळे

तू ह्यातील कोण आहेस
केवडा, फणस कि विड्याचा वेल ?

मी विचारतोय
आणि अचानक तुझी उंची वाढतीये
नाक भूमिती शिकवतय
आणि तुझ्या चांगुलपणाचा गंध शहरभर पसरून
त्याचा चाफा झालाय

मी गर्वाने नाक पिळतोय
***

उजू आणि रुखसाना ह्यांच्यातील  संवाद श्रीधर तिळवे नाईक
गोव्यातले वाघ  गेले कुठे
जिवंत नाहीत तर मेले कुठे

नरकाचा का दाखवतोस फोटो
मी अजून पाप केले कुठे

मी बाजारात नागडी उभी
कबीर कुठे आणि शेले कुठे

मयखाना आहे कि मेला पुरुष आहे
बायकांच्या वाट्याचे पेले कुठे

मला जगण्याचीच परमिशन नाही
आत्महत्या मिळेल असे ठेले कुठे
***

लग्न न ठरण्याऱ्या मुलीची कविता श्रीधर तिळवे नाईक 

१
क्षण एक पुरे लग्नाचा
मग वर्षाव पडो मरणाचा

तुझ्या डोळ्यात तो लग्नव्याकुळ क्षण
आणि प्रतिक्षेचे फुलपाखरू

अधूनमधून लग्न नकोच असा उदास करणारा आविर्भाव

प्रेमाची मुक्ती कुणाला नकोय
पण समाजाने प्रेम पॅकेज डीलमध्ये बांधून त्याला पुष्पगुच्छ लटकावलाय

खरेतर तुला लव्हमॅरेजसाठी फुल्ल सपोर्ट आहे
पण प्रेम हा एक असा स्पोर्ट आहे
जो खेळायला दुसरा वफादार आणि फिदा लागतो

तू त्या गेमच्या बाहेर फेकली गेलेली आहेस
तुझा पूर्णविराम अल्पविराम व्हावा आणि
कपाळावर कुंकू चढून तुला समाजमान्य  पूर्णविराम मिळावा म्हणून
आम्ही लग्नाची भाषा सुरु केलीये

ही इंडियन डिप्लोमसी आहे
जी वादळांना कैद करून
त्यांची झुळूक बनवते

२

जखमा कुणाला होत नाहीत ?
मालमपट्ट्या मिळतात ते भाग्यवान

हँगरवर फक्त कपडे चढत नाहीत
बाईची अब्रूही चढते

कपाटात फक्त दागिने लॉक होत नाहीत
स्वाभिमानही लॉक होतो

लग्न म्हणजे अनंत कुलपांच्या चाव्या शोधत जाणे

तू बोलतीयेस
मी ऐकतोय

३
एकीकडे माझ्या भाषणांनां  कवितांना बक्षिसं मिळत चाललेत
दुसरीकडे तुला स्थळं भेटत चाललेत
मी बक्षिसं गटारात सोडत चाललोय
तुला मात्र स्थळं गटारात सोडता येत नाहीयेत

नकार बक्षिसांच्यापेक्षा आधिक खोलवर जातायत
तुझा तजेला वाळत चाललाय

तू एक अशी मुलगी बनत चाल्लीयेस
जी वाळलेल्या बागेत राहतिये

४

झोपेचं झाड नाहीसं झालंय
रात्रीचे खडे खडक बनतायंत
पक्ष्यांच्या खांद्यांना बंदुका लटकतायत

आपण सर्वच एका अश्या शिशिरात उभे आहोत
जिथे फक्त एक फुल ऋतू बदलणार आहे

आपण वहिवाटीच्या वाळवंटात वाट पाहतोय
आणि येणारी स्थळं आपले डोळे फोडत
घोड्यावर बसून नाहीशी होतायत


चॅनेल : एलसेट्रा

कोल्हापूर सोडताना - उजूचा निरोप घेताना

१
निघताना
पावलांना काय सल्ला द्यावा ?

सोडताना
हातांना कुठली गोष्ट सांगावी ?

ह्या शहरात मी अखेरचा मावळताना
तू विचारतीयेस प्रश्न
आणि मी
मेटॅलीक मुंबईतील उगवाई
ही उत्तर असल्याच्या थाटात
मुंबईविषयी बोलतोय

बॉबेत बॉम्ब पण मिळतात आंबे पण
माणसे पण मिळतात मशीनपण
करीअर मिळते कॅशिअरपण

तू फक्त माझ्या गालावरून हात फिरवतीयेस

तुझे अश्रू तुझा खळ्ळ दातासारखे
साधक असलो तरी आधी तुझा भाऊ आहे

रक्तात ओला झालोय
आणि हृदयाला शिंका येतायत

मायग्रेशन कधीच विसर्जन नसते
पण सर्जन असते ?

मुंबईचा माझ्या  साधनेला फायदा काय?

घरची जबाबदारी नीट सांभाळता आली
कि साधनाही नीट करता येईल
ही वासना
कि आशा ?


२
माझ्या साधनेमुळे घराची वाताहत झाली
कि वाताहतीमुळे माझी साधना सुधारली
कधीच कळायचे नाही

बुद्धाचे काय
राजवाडा असला
कि त्याचा त्याग करणे फार सोपे
कारण पाठीमागे सर्व आलबेल ह्याची खात्री
पण घर बुडत असताना
घराचा त्याग करणे
अतिशय अवघड

मी घर सोडून चाललोय
पण घरातील माणसे नाही हे तुला ठाऊकाय

आयुष्यभर त्यांनाच तर साधनेचा आरसा बनवत
स्वतःचा चेहरा दुरुस्त करत राहिलो

माझा समतोल
तुला कळलाय
पण तो फळेल की नाही
हे तुला माहीत नाही - मलाही

जाणाऱ्याचा हातात गुलाब द्यावेत
पण तू देतीयेस पाणी आणि हास्य

मी निघतोय
तुझ्या चेहऱ्यामधून
आणि माझ्या आसपासचे आरसे - चेहरा दाखवण्याऐवजी
फक्त पारा दाखवतायत
***

उजूची राजूला  उद्देशून स्वगते १ 
एकमेकाला पाण्यात पाहणारे भाऊ
एकमेकावर आग रोखणारे भाऊ

जुळे जन्मले तेव्हा एकमेकात होते
जगात आल्यावर भुंकणारे भाऊ

ते आले तेव्हा वाटले महामर्द आले
आता एकमेकालाच घाबरवणारे भाऊ

बालपणात एकमेकात सोबत धावणारे
एकमेकाचे पाय आता जाळणारे भाऊ

ह्या दोघीच्यांत राजू मीच एकटी आहे
जगण्याचा मध्य एकटा करणारे भाऊ
***
उजूची राजूला  उद्देशून स्वगते  २ 
गावात कसली नोकरी आणि गावात कसला आलाय  इनकम
मेलेल्या हातांनी दोन्ही अस्तित्वाचा वाजवायचा ड्रम

हे सुशेगाद  गाव  इथे सर्व काही हळुवार चालते
एका हातात झाड ह्याच्या  एका हातात फेणी रम

तू तिकडे मुंबईत बरा इथे बाजार ओसाडीचा
जिथे पिकते तिथे नासते मुंबईत विकते हाच क्रम

नातेवाईक आसपास आहेत एवढाच फक्त इथे दिलासा
बाकी मुंबईपेक्षा गावात उभे टोलेजंग   लक्ष भ्रम

मीही सगळं सांभाळतीये तूही सगळं संभाळतोयस
सांभाळासांभाळीत आयुष्याची कधीतरी सापडेल सम
***

चॅनेल : एलसेट्रा 
तुझ्या सावलीत देह वेचला
तू माझ्या सिनेमा खराखुर्रा केला

लाटांनी समुद्र मोजण्याची विद्या
मी तुझ्याकडून शिकलो
पाण्याला पाणी म्हणून आदर द्यायला
तू शिकवले

आयुष्याचे कित्तेक पावसाळे पाहूनही
जिच्या वाट्याला पिण्याचा साधा ग्लास आला नाही
अशी तू

लोकांनी फक्त ग्लास फोडले
आणि त्याची बिले तू भरलीस

लोकांनी तुझ्या आयुष्यापासून काचा  बनवल्या
आणि त्या विंडोसीटसाठी वापरल्या

कायमच रक्तबंबाळ जगणारी तू
जखमांची तुला इतकी सवय होती की
कि त्यांच्याविना तुझा देह अपुरा वाटायला लागला

एखाद्या बाईने आयुष्य किती सोसावे  ?

कागदातून तू चालत गेलीस
आणि त्या कागदांच्या बागा बनल्या
पण  तुझ्या नशीबी
प्रेमाचा साधा गुलाब कुणी खोवला नाही

आभाळ वाळत चाललंय रक्तात
आणि तुझा ढग सुटता  सुटत नाही

पुनर्जन्माविषयी तू विचारलेले प्रश्न
तू ह्या जन्मात किती दुःखी आहेस
तेच दर्शवत होते

दर्शनशास्त्रे मी ही कोळून प्यायलो
पण तुझ्या बाबतीत मात्र त्यांचा कोळसा झाला

दुःखे कधी  सावत्र नसतात
आणि सुख कधी सख्खे नसते

बुद्धाची कमळे देखील तुझ्या आयुष्यात
फक्त सूकून जाताना पाहिली
आणि त्या सुकलेल्या कमळांना
ब्रम्हकमळाचे रूप देण्याचा
तुझा खटाटोपही पाहिला

तू काम्पुटर शिकलीस
आणि तरीही
प्रामाणीक प्रेम शोधणारी
प्रेमव्रता राहिलीस

तुझ्या बुद्धिमत्तेचे वैभव
ह्या व्यवस्थेत नासून  गेले तरी
मिळालेल्या अन्न पगारात
तू शौर्य गाजवलेस

सगळ्या अवघड जगण्यातही
जगणे सोपे करणारी तुझी तपश्चर्या
ए बये
मला दे

तुझ्याशिवाय सगळे अल्लाह अपुरे आहे
मशीदीही अपुऱ्या आहेत
इबादत अपूर्ण आहे

माझा ह्या  वृक्षात फळ
आणि फळांचे दिवे लाव
***

मला दोन सख्ख्या बहिणी  बायजी (सुमंगला )आणि उजू (उज्वला ) .बायजी माझी जणू दुसरी आईच  तर  उजू माझी सर्वात बेस्ट फ्रेंड संन्याशाच्या आयुष्यात  प्रेयस्याच्या पेक्षा त्याच्या आईबहिणी  जवळच्या होणे  अटळ  ! मृत्यू हा खरेतर आनंदाचा क्षण  ! जीर्ण झालेले शरीर फेकून नवे शरीर शोधण्याचा  !  पण तरीही ह्या क्षणात आनंदाने बुद्धाच्या मृत्यूनंतर म्हंटले तसे   ते सुंदर शरीर  गेल्याचे  दुःख  आहेच आणि आमची उजू तर  छोट्या छोट्या गोष्टीतही आनंद शोधणारी अगदी मृत्यूपूर्वीही चार तास आधी बायजीला '' सकारात्मक रहा '' असं सांगणारी  . तिचे शेवटचे शब्द पूर्ण सकारात्मक ! तर शरीर गेले आणि तिच्यावर वेळोवेळी लिहिलेल्या कविता उरल्या . त्या देतोय . एका अर्थानं तीच तेरावं मी कविता टाकून करतोय म्हणा ना ! तिलाही हे असं आवडलं असतं .